Rodzaje bajek terapeutycznych.
Bajkoterapia to inaczej terapia przez bajki. Zasadniczym jej celem jest redukcja napiêcia, lêku oraz odbudowanie pozytywnego obrazu siebie i ¶wiata. Bajkoterapia zyskuje coraz bardziej na popularno¶ci, poniewa¿ jest prosta i szybko uwidaczniaj± siê jej efekty w pracy z dzieæmi.
Bajki terapeutyczne dotycz± ró¿nych sytuacji, które wzbudzaj± lêk. G³ównym bohaterem jest zwierz±tko, dziecko, zabawka czy przyjazna postaæ np. pszczó³ka, motylek czy ma³y kosmita. Cech± charakterystyczn± jest ciê¿ka sytuacja w jakiej znajduje siê bohater oraz towarzysz±cy mu lêk. Bajkowy bohater uczy siê ró¿nych sposobów przezwyciê¿ania i radzenia sobie z lêkiem, trudno¶ciami ¿yciowymi. Adresatami s± dzieci w wieku od 4 do 9 lat, dla których ¶wiat widziany jest z dzieciêcej perspektywy.
W narracji bajki terapeutycznej zastosowano nastêpuj±ce sposoby oddzia³ywania na bohatera bajkowego:
• konkretyzacja i racjonalizacja doznawanych lêków - wzmacnia siê poczucie w³asnej warto¶ci dziecka, uczy pozytywnego my¶lenia czy radzenia w nowej, trudnej sytuacji,
• „odwra¿liwianie” - dziecko oswaja siê z przedmiotem lêku (osoby, sytuacje), by po pewnym czasie reakcje lêkowe zniknê³y,
• ³±czenie bod¼ców lêkotwórczych z przyjemnymi emocjami - dziecko wyobra¿a sobie czynniki lêkotwórcze bez doznawania lêku, a umiejêtno¶æ t± przenosi na sytuacje w swoim ¿yciu.
M. Molicka przedstawia schemat bajki terapeutycznej, sk³ada siê on z nastêpuj±cych elementów :
• g³ównego tematu – sytuacji, która wywo³uje lêk, np. przed bólem, ¶mierci±,
• g³ównego bohatera – to dziecko, zwierz±tko z którym dziecko siê identyfikuje. Bohater radzi sobie ze wszystkimi trudno¶ciami, nabywa umiejêtno¶ci, dziêki którym my¶li pozytywnie, redukuje lêk,
• inne wprowadzone postacie - „pomagaj± zwerbalizowaæ lêk, ucz± skutecznych sposobów zachowañ, umo¿liwiaj± prze¿ycie sukcesu g³ównego bohatera, ucz± pozytywnego my¶lenia w sytuacjach lêkotwórczych w kategoriach: mogê, potrafiê, chcê, nie bojê siê, poszukujê rozwi±zañ. Postacie te kreuj± nastrój emocjonalny pe³en mi³o¶ci, serdeczno¶ci i zrozumienia, stymuluj± g³ównego bohatera do mówienia o swoich problemach, otwierania siê.” /1/
• t³o opowiadania – miejsce znane dziecku, które tworz± pogodny nastrój.
Maria Molicka wyró¿nia 3 rodzaje bajek terapeutycznych :
• psychoedukacyjna
• psychoterapeutyczna
• relaksacyjna
W bajce psychoedukacyjnej celem jest „wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie mo¿liwego repertuaru zachowañ”/2/ . G³ówny bohater ma podobny problem co dziecko np. niska samoocena, ba³agan w pokoju, agresja rówie¶nicza, s³abe wyniki w nauce. Poprzez bohatera bajkowego dziecko uczy siê, jakie wzory zachowania powinien posiadaæ, jak zachowaæ siê w trudnej sytuacji, by rozwi±zaæ problem.
Uk³adaj±c taka bajkê powinny¶my wzi±æ pod uwagê:
• symbole znane dziecku
• metafory, które mog± mieæ postaæ krótkich historyjek
• jest form± propozycji, a nie nakazu, nie mog± pouczaæ, poniewa¿ mo¿e to zniechêciæ do na¶ladownictwa budz±c sprzeciw.
Bajki psychoedukacyjne wskazuj± „nowe twory my¶lenia o sytuacji lêkotwórczej, tym samym przedstawiæ inne wzory reagowania emocjonalnego i inne wzory zachowania. Maj± te¿ za zadanie uwra¿liwiaæ dzieci na problemy innych.”/3/ Skierowane s± do dzieci w wieku od 4 do 9 lat, s± do¶æ krótkie. Po przeczytaniu bajki, dobrze jest zachêciæ dzieci do narysowania bajki, porozmawiania o tym, co czuli bohaterowie, jakie emocje towarzyszy³y w sytuacjach, jakie napotyka³y postacie bajkowe. Nie nale¿y zarzucaæ interpretacji dziecku, ono samo musi odnale¼æ w³asny sens bajki psychoedukacyjnej. Przyk³adem mo¿e byæ „Bajka o mróweczce” (Za³±cznik nr.1) M. Molickiej, w której celem jest zaakceptowanie swoich mocnych i s³abych stron, siebie takim, jakim siê jest oraz budowanie poczucia w³asnej warto¶ci, samooceny.
Bajka psychoterapeutyczna jest d³u¿sza od psychoedukacyjnej, jest opowiadaniem fantastycznym.( Za³±cznik nr.3) Wymaga te¿ dobrej analizy emocji dziecka – lêk, strach, smutek, których ma ona dotyczyæ. Szczególne zastosowanie ma w sytuacjach trudnych emocjonalnie, tzn. prze¿ycia kryzysowe np. separacja rodziców, pojawienie siê ma³ego brata, siostry, ¶mieræ rodziców, zwierz±tka a nawet choroba, ale tak¿e pocz±tki dziecka w szkole. Bohater bajki musi byæ atrakcyjny dla dziecka i odnosiæ sukces.
Bajka psychoterapeutyczna ma nastêpuj±ce cele jakie wymienia M. Molicka:
• zastêpczo zaspokoiæ potrzeby, dowarto¶ciowaæ dziecko, które jest w trudnej sytuacji – kompensacja
• daæ wsparcie poprzez zrozumienie, akceptacjê budowanie pozytywnych emocji, nadziei, przyja¼ni jak± zapewniaj± bajkowe postacie
• przekazaæ odpowiedni± wiedzê o sytuacji lêkotwórczej i wskazaæ sposoby radzenia sobie.
W narracji stosuje siê nastêpuj±ce oddzia³ywania na bohatera bajkowego, M. Molicka wymienia:
• konkretyzacja lêku – dziecku pokazuje siê jakie sytuacje osoby, przedmioty wywo³uj± lêk. Dziecko poprzez odczucia bohatera doznaje emocji, w ten sposób ma odnale¼æ siebie, w³asne prze¿ycia - u³atwia to identyfikowanie siê.
• u¶wiadomienie przyczyn i skutków – pomaga dzia³aæ i nie ulegaæ panice, bohater bajkowy posiada takie wzory zachowañ, dziêki którym dziecko rozumie sytuacjê,
• wzmacnianie poczucia w³asnej warto¶ci,
• uczenie my¶lenia pozytywnego,
• racjonalizacja doznawanych lêków – pokazanie innego sposobu my¶lenia, prze¿ywania, zachowania i dzia³ania,
• ³±czenie bod¼ców lêkotwórczych z przyjemnymi emocjami – dziecko wyobra¿a sobie bod¼ce lêkotwórcze bez doznawania lêku i nie przenosi go na realne sytuacje ¿yciowe.
Trzeci± bajk± jest bajka relaksacyjna. Pos³ugujemy siê tutaj wizualizacj± w celu rozlu¼nienia ca³ego cia³a, miê¶ni, odprê¿enia, usuniêcia zmêczenia, np. po ciê¿kim dniu w szkole, przykrym wydarzeniu, które by³o stresuj±ce. T³em bajki s± miejsca spokojne, przyjazne i bezpieczne.
Przyk³adem mo¿e byæ „Bajka o motylku” ( Za³±cznik nr.2). T³o stanowi las, otoczenie jest mi³e i przyjemne, ciep³e, celem natomiast jest rozlu¼nienie ca³ego cia³a, miêsni, koñczyn. Adresowana jest do dzieci w wieku od 3 do 9 lat. Wed³ug E. Ma³kiewicza bajka powinna byæ krótka i trwaæ od 3 do 7 minut. „Powinny w niej wystêpowaæ specyficzne wydarzenia, które zwi±zane s± z piciem wody ze ¼ród³a, k±piel± nad wodospadem. Wydarzeniom tym przypisuje siê silne dzia³anie oczyszczaj±ce, uwalniaj±ce od napiêæ i innych negatywnych emocji.” /4/ Przed opowiadaniem bajki, osoba prowadz±ca powinna byæ rozlu¼niona, spokojna, pozytywnie nastawiona do ¿ycia. Bajkê relaksacyjn± nale¿y poæwiczyæ ze wzglêdu na utrzymanie rytmu, stosowanie przerw w odpowiednich momentach, a tak¿e zsynchronizowaniu oddechu.
Wprowadzaj±c dzieci w stan rozlu¼nienia mo¿na zacz±æ od s³ów: „Teraz pos³uchamy bajeczki. Usi±d¼ wygodnie, jeszcze wygodniej, pos³uchaj swego oddechu, mo¿esz przymkn±æ oczy, wszystkie d¼wiêki oddalaj± siê.”/5/ Dodatkowym elementem podczas czytania mo¿e byæ muzyka relaksacyjna typu szum morza, lasu, powiew wiatru czy ¶piew ptaków.
Bajkoterapia nie dzia³a od razu, niestety. Jest to proces d³ugotrwa³y. Dokonuje on siê w dziecku po zrozumieniu bajki, b±d¼ te¿ nie. Nie ka¿da bajka stanie siê wa¿nym prze³omem w ¿yciu dziecka, ale mo¿e siê zdarzyæ, ¿e jej po prostu nie zrozumie i j± odrzuci. Czasami mo¿e siê zdarzyæ, ¿e dziecko powraca do swojej ulubionej bajki, co mo¿e stanowiæ sygna³ do roli bajki, jak± ona sama w sobie zawiera.
Bajkoterapia jest lekarstwem na ró¿nego rodzaju lêki, smutki, sytuacje kryzysowe. Dzieci bardzo d³ugo pamiêtaj± przykre sytuacje, co mo¿e rzutowaæ na dalsze lata ¿ycia, na doros³o¶æ. W pod¶wiadomo¶ci mog± tkwiæ lêki z przesz³o¶ci , które po otwarciu, jak puszka Pandory, siej± w naszym ¿yciu, zdrowiu psychicznym a nawet fizycznym spustoszenie.
/1/ Molicka M. Bajki terapeutyczne dla dzieci, Leszno 1998, s..32.
/2/ Ma³kiewicz E. Bajki relaksacyjno – terapeutyczne w pracy z dzieæmi z problemami emocjonalnymi w : Wspomaganie rozwoju, red. B. Kaja, Bydgoszcz 1997, s. 273.
/3/ Molicka M. Bajkoterapia, Poznañ 2002, s.162.
/4/ Molicka M. Bajkoterapia, Poznañ 2002, s. 155.
/5/ Tam¿e. s.155-156.
Opracowanie: katsumiko |